تعریف ساده عطف بما سبق شدن یا نشدن
در اصطلاح معنی کلمه عطف بما سبق یعنی معطوف به گذشته که از این عنوان وقتی استفاده میشود که بخواهیم بدانیم که قانون جدیدی که توسط قانونگذار وضع شده است نسبت به قبل اعمال میشود یا خیر که اگر بخواهیم به زبان ساده بگوییم در صورتی که قانون جدید نسب به قبل اعمال شود در اصطلاح میگوییم عطف بما سبق شدن و اگر نسبت به قبل اعمال نشود عطف بما سبق نشدن است.
دید قانونگذار نسبت به قاعده ی عطف بما سبق
قانون گذار اصل را بر عطف بما سبق نشدن گذاشته به عنوان مستند میتوان به اصل 169 قانون اساسی اشاره کرد که در آن قانون گذار به طور صریح عنوان کرده. ((قوانین کیفری عطف بما سبق نمیشوند)) و یا در ماده 4 قانون مدنی بیان میکند که (( اثر قانون نسبت به آتیه است و قانون نسبت به ماقبل خود اثر ندارد.))
استثناعات عطف بما سبق
معمولا در مباحث حقوقی استثناعات زیادی وجود دارد که قاعده ی عطف بما سبق نیز از این قضیه مستثنا نیست.
قانون گذار در قاعده عطف بما سبق قصد دارد تا شرایط را برای متهم مساعد کند که به طور کلی میتوان گفت معمولا هر وقت قانون جدید به نفع متهم باشد عطف بما سبق میشود و هر گاه قانون جدید به نفع متهم نباشد عطف بما سبق نخواهد شد. در ادامه به استثناعات عطف بما سبق در قوانین شکلی و ماهوی خواهیم پرداخت.
استثنائات عطف بما سبق در قوانین ماهوی
تعریف قانون ماهوی
برای شروع اول به توضیح کوتاه قوانین ماهوی خواهیم پرداخت. به قوانینی که ناظر به ماهیت هستند قوانین ماهوی می گویند مانند جرم کلاهبرداری و جهل و …
در قوانین ماهوی اصل بر عطف بما سبق نشدن است. به این معنا که قوانین مربوط به زمان انجام جرم حاکم هستند نه قوانین زمان رسیدگی. البته در این موضوع 3 استثنا وجود دارد که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت.
استثنائات در قوانین ماهوی
در قوانین ماهوی 3 مورد زیر تخصیص خورده اند
- قوانین ارفاقي
- قوانین مساعد
- قوانین جرم زدا
1- قوانین ارفاقی
چناچجه بعد از انجام جرم تا قبل از صدور حکم قطعی قانون لاحق مبنی بر تخفیف یا عدم اجرای حکم یا … باشد
2-قوانین مساعد
در صورتی که قانون جدید ملایم تر یا مساعد تر نسبت به قانون زمان انجام جرم باشد قانون جدید اجرا میشود. مانند از بین رفتن موارد تشدید یا زیاد کردن کیفیات مخففه
3-قوانین جرم زدا
چنانچه در قانون جدید عمل را دیگرم جرم نداند حالت جرم زدا پیش خواهد آمد که در این حالت عطف بما سبق خواهد شد. البته استثنایی بر این استثنا وجود دارد که اگر قانون قبل برای مدت معینی تعیین شده باشد قانون جدید عطف بما سبق نخواهد شد. مثلا قانونی برای زمان جنگ وضع شود که هر سربازی فرار کند به یک سال حبس محکوم میشود. که در این صورت قانون جدید که جرم زدا هم باید عطف بما سبق نمیشود.
تعریف قانون شکلی
به قوانینی که مربوط به امور دادرسی است قوانین شکلی میگویند مانند مبحث صلاحیت دادگاه ها یا مباحث دیگر قانون آیین دادرسی کیفری.
شرایط عطف بما سبق در قوانین شکلی
در قوانین شکلی بر خلاف قوانین ماهوی اصل به اجرای فوری قوانین جدید است مانند قوانین مربوط به ادله اثبات تا قبل از اجرای حکم یا قوانین مربوط به مرور زمان یا قوانین مربوط به شیوه دادرسی
تنها استثنا قوانین شکلی در صورتی است که حق مكتسبه متهم يا محكوم را از بين ببرد. براي مثال اگر قانون لاحق مدت تجديدنظر
را از سي روز به بيست روز كاهش دهد، در خصوص اين متهم يا محكوم اجراي فوري نميشود.